Ontwerpen met gezonde verlichting

Daglicht is van cruciaal belang voor onze gezondheid en ons welzijn. Het is van grote invloed op hoe we ons voelen en functioneren. Als je bedenkt dat we tegenwoordig 90% van onze tijd binnen doorbrengen, dan is het duidelijk dat goede en gezonde verlichting een onmisbaar element is in het interieurontwerp. Maar wat is dat precies, gezonde verlichting? Waarom is het zo belangrijk? En hoe verhouden het lichtplan en interieurontwerp zich tot elkaar? Tijd om ons licht eens op te steken bij Erna van het Erve van Studio Kleurmerk, gespecialiseerd in interieur- én lichtontwerp voor gezonde leef, leer- en werkomgevingen.

HET BELANG VAN DAGLICHT

De manier waarop we tegenwoordig wonen en werken, staat ver af van onze natuurlijke oorsprong. Waar we voorheen het merendeel van onze tijd buiten doorbrachten, is dat nu andersom. Daardoor hebben we een chronisch tekort aan daglicht. Erna: “Daglicht is essentieel voor ons functioneren; het beïnvloedt belangrijke hormoon- en stofwisselingsprocessen, geeft voor onze inwendige klok de maat aan en reguleert ons levensritme. Talloze onderzoeken tonen aan dat licht van cruciaal belang is voor het bioritme van mens en natuur. Het grappige is dat deze wetenschap in de plantenwereld al ver ontwikkeld is en uitgebreid wordt toegepast. Zo wordt het licht in kassen minutieus afgestemd om de groei van planten en gewassen optimaal te begeleiden. Voor ons als mensen is deze wetenschap niet anders.” Waarom de toepassing van goed licht in het interieur dan toch vaak nog onderbelicht blijft? Erna: “Aan de industrie ligt het niet, die is er helemaal klaar voor met slimme oplossingen en technieken. Het is vooral de bewustwording en de vertaling naar een goed lichtplan die beter kan.”

DE WERKING VAN DAGLICHT

Natuurlijk licht verandert door de dag heen van kleur. Van het heldere ochtendlicht met blauwe lichtgolven naar het zachte en diffuse avondlicht met warme gele en rode kleuren. Dat maakt dat we overdag het hormoon cortisol aanmaken waardoor we gedurende de dag alert en actief zijn. Richting de avond bouwen we dat weer af en kan de aangemaakte melatonine vrijkomen in ons lichaam, waardoor we goed kunnen slapen. Het kunstlicht in de meeste ruimtes volgt dit natuurlijke kleurverloop niet en is vrijwel altijd van een te lage lichtsterkte. Dat doet helemaal niets met ons bioritme, met alle gevolgen van dien. Denk aan slechte concentratie, weinig energie, negatieve stemmingen en een slechte nachtrust. Ook de lichtintensiteit speelt mee. Erna: “De sterkte van licht wordt gemeten in lux en geeft aan hoeveel licht er vanaf een bepaald oppervlak wordt gereflecteerd. Als je bedenkt dat de lichtsterkte van daglicht 100.000 lux is (op een bewolkte dag 50.000 lux) en dat in kantoren de minimale norm in veel gevallen slechts 500 lux is, dan begrijp je hoe enorm dit verschil is.”

TIJD VOOR GEZONDE VERLICHTING

Tijd voor verandering en gezondere verlichtingstechnieken. Gelukkig zijn die inmiddels ruimschoots voorhanden. Biodynamische verlichting, ook wel bekend als Tunable White of Human Centric Lighting (HCL), bootst het natuurlijke kleurverloop en de intensiteit van daglicht na. Je kunt het afstemmen op je persoonlijke voorkeuren en zo je bioritme beter reguleren. Erna: “Gelukkig is er steeds meer aandacht voor gezonde verlichting. Met name de afgelopen 10 jaar zien we een toename, onder andere door de invloed van verledding (de overstap op LED-verlichting). Ook verduurzaming heeft voor een versnelling gezorgd. De toepassing van biodynamische verlichting laat overtuigende resultaten zien. Het leuke is dat je de verschillen na de toepassing ervan al na een aantal weken kunt meten. Zo ervaart men onder andere toegenomen fitheid, een betere slaap en minder behoefte aan dutjes overdag. Er zijn zelfs onderzoeken die de afremming van dementie aantonen. Je kunt je voorstellen dat dit diep doorwerkt in ons welbevinden.”

GEINTEGREERDE BENADERING VAN LICHT

Een lichtplan opstellen en een interieurontwerp maken zijn vaak twee verschillende disciplines. Erna: “Een lichtplanner kijkt vooral op een technische manier naar verlichting en is voornamelijk bezig met het voldoen aan de normen. Als interieurontwerper houd je je veel meer bezig met het totaalconcept en de beleving van een ruimte. Daarbij denk je ook na over verlichting, maar dat wordt vaak toch meer als bijproduct gezien. Een lichtplanner zit veel eerder in het bouwproces aan tafel. Een van de frustraties van interieurontwerpers is dat daardoor de verlichting vaak al bepaald is. Achteraf is dat nauwelijks nog aan te passen; hooguit een paar leuke lampjes erbij ophangen, de basis ligt al vast. Door een geïntegreerde benadering van licht en interieur en beide disciplines al in een vroeg stadium bij het proces te betrekken, kun je veel meer uit de verlichting van een ruimte halen. Daarom spreek ik ook liever over een lichtontwerp dan over een lichtplan. Plat gezegd teken je bij een lichtplan een plattegrond van bovenaf in. Bij een lichtontwerp ga je als het ware in de ruimte staan. Je gaat ontwerpen vanuit licht met al zijn facetten en niet alleen vanuit lichtpunten en armaturen.” Een tip voor als je met biodynamische verlichting werkt: “Soms kun je niet in alle ruimtes biodynamische verlichting toepassen. Dat hoeft ook niet altijd. Maar slechts in één ruimte en de omliggende ruimtes helemaal niet, heeft weinig nut. Bouw het op. Bijvoorbeeld als je in de ontmoetingsruimte van een verzorgingstehuis biodynamische verlichting gebruikt, werk er dan met je lichtsterktes naartoe.”

Erna van het Erve is oprichtster en directeur van Studio Kleurmerk BV en Lichtwerk Studio BV. Studio Kleurmerk bestaat uit een team van specialisten op het gebied van zowel licht- als interieurontwerp. Het ontwerpbureau is bedenker van de BIO-BOOST, een soort flexplek met ingebouwde lichttherapie. De BIO-BOOST ga je in om een half uurtje te vergaderen of te werken om er vervolgens fitter, alerter en vitaler uit te komen én ’s nachts beter te slapen. Studio Kleurmerk is aangesloten bij The Good Light Group, een wereldwijde non-profit organisatie met als belangrijkste doel het stimuleren van het gebruik van goed licht in binnenruimtes.